Najstarsze tłumaczenia Biblii: Światowe korzenie, polskie dzieje.

Historia tłumaczeń Biblii to fascynująca podróż przez wieki, która ukazuje, jak święte teksty adaptowały się do różnych kultur i języków. W tym artykule zabieram Państwa w podróż, aby poznać najwcześniejsze przekłady Pisma Świętego zarówno te, które ukształtowały chrześcijaństwo na świecie, jak i te, które stanowią bezcenne zabytki języka polskiego. Dowiemy się, które tłumaczenie było pierwsze globalnie, a które w Polsce, odkrywając kluczowe dzieła, które na zawsze wpłynęły na historię i język.

Jakie tłumaczenia Biblii ukształtowały wczesne chrześcijaństwo?

Zanim zagłębimy się w polskie realia, warto zrozumieć, jakie przekłady Biblii stanowiły fundament dla wczesnego chrześcijaństwa i przez wieki kształtowały jego teologię oraz liturgię. To właśnie te monumentalne dzieła przetarły szlaki dla wszystkich późniejszych tłumaczeń.

Septuaginta (LXX): Gdy Stary Testament przemówił po grecku (III-II w. p.n.e.)

Za najstarsze znane tłumaczenie Starego Testamentu uważa się Septuagintę, oznaczaną często jako LXX. Ten monumentalny przekład z języka hebrajskiego na grekę powstał w Aleksandrii między III a II wiekiem p.n.e. Był on przeznaczony przede wszystkim dla zhellenizowanej diaspory żydowskiej, która na co dzień posługiwała się greką i potrzebowała dostępu do świętych tekstów w zrozumiałym dla siebie języku. To właśnie Septuaginta stała się w dużej mierze Pismem Świętym wczesnych chrześcijan, a wielu autorów Nowego Testamentu cytowało Stary Testament właśnie z tego greckiego przekładu.

Wulgata św. Hieronima: Łaciński fundament na tysiąc lat (IV-V w. n.e.)

Kolejnym, absolutnie kluczowym kamieniem milowym w historii przekładów Biblii, była Wulgata. To dzieło, będące tłumaczeniem całej Biblii na łacinę, zostało dokonane przez św. Hieronima na przełomie IV i V wieku n.e. Jego praca była rewolucyjna, ponieważ Hieronim, w przeciwieństwie do wcześniejszych tłumaczy, oparł swój przekład Starego Testamentu bezpośrednio na tekstach hebrajskich, a nie na Septuagincie. Wulgata przez ponad tysiąc lat stanowiła podstawowy tekst Biblii w Kościele zachodnim i była bazą dla niezliczonych późniejszych przekładów na języki narodowe, w tym także na język polski. Jej wpływ na kulturę i język Europy jest po prostu nie do przecenienia.

Pierwsze ślady Biblii w języku polskim

Po omówieniu globalnych fundamentów, przenieśmy się na polskie ziemie, aby zobaczyć, jak Pismo Święte zaczęło przemawiać w naszym ojczystym języku. Początki były skromne, często fragmentaryczne, ale niezwykle ważne dla rozwoju polskiego piśmiennictwa.

Zanim powstały całe księgi: Czym był Psałterz floriański? (XIV/XV w.)

Warto pamiętać, że najwcześniejsze polskie tłumaczenia Biblii miały charakter fragmentaryczny. Zanim pojawiły się całe księgi, istniały pojedyncze fragmenty, a wśród nich wyróżnia się Psałterz floriański. To niezwykle cenny zabytek, pochodzący z przełomu XIV i XV wieku, który jest świadectwem wczesnych prób przekładu. Jego kluczowe cechy to:

• Czas powstania: Przełom XIV i XV wieku.
• Charakter: Jest to rękopis trójjęzyczny, zawierający tekst łaciński, polski i niemiecki. Taka forma ułatwiała studiowanie i porównywanie tekstu.
• Wartość: Psałterz floriański jest bezcennym zabytkiem języka polskiego, dostarczającym wielu informacji o jego wczesnym stadium rozwoju. To jeden z najstarszych i najważniejszych dokumentów piśmiennictwa polskiego.

Biblia Królowej Zofii: Poznaj historię pierwszego polskiego rękopisu (1455 r.)

Jeśli mówimy o najstarszych pełnych tłumaczeniach, musimy wspomnieć o Biblii Królowej Zofii, znanej również jako Biblia szaroszpatacka. To bez wątpienia najstarsze znane pełne tłumaczenie Starego Testamentu na język polski. Rękopis ten powstał w latach 1453-1455 na zlecenie Zofii Holszańskiej, czwartej żony króla Władysława Jagiełły. Był to niezwykły akt pietyzmu i dbałości o dostęp do świętych tekstów w języku ojczystym. Biblia Królowej Zofii jest nie tylko świadectwem głębokiej wiary, ale także bezcennym źródłem wiedzy o staropolszczyźnie, jej gramatyce i słownictwie. To prawdziwy skarb naszej kultury.

Przeczytaj również: "Vivo per lei": Żyję dla niej? Odkryj prawdziwe znaczenie hitu

Jak rewolucja druku wpłynęła na polskie przekłady Biblii?

Wynalezienie druku zrewolucjonizowało dostęp do książek, w tym do Biblii. To, co wcześniej było domeną drogich, ręcznie przepisywanych manuskryptów, nagle stało się dostępne dla szerszego grona odbiorców. W Polsce ta rewolucja przyniosła ze sobą pierwsze drukowane przekłady, które odegrały fundamentalną rolę w kształtowaniu języka i kultury.

Biblia Leopolity (1561): Pierwszy druk katolickiej Biblii po polsku

Przełomowym dziełem, które otworzyło nowy rozdział w historii polskich tłumaczeń Biblii, była Biblia Leopolity, nazywana również Biblią Szarffenbergowską. Wydana w Krakowie w 1561 roku, była pierwszym w historii kompletnym, drukowanym przekładem Pisma Świętego na język polski. To był ogromny krok naprzód, szczególnie w kontekście narastającej reformacji, która kładła nacisk na dostęp do Biblii w językach narodowych. Aby lepiej zrozumieć znaczenie Biblii Leopolity, warto porównać ją z jej rękopiśmienną poprzedniczką, Biblią Królowej Zofii: