Słownik Doroszewskiego online: Przewodnik po ikonie polszczyzny

Jako Robert Wieczorek, z przyjemnością przedstawię Państwu kompleksowy przewodnik po jednym z najważniejszych dzieł polskiej leksykografii Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego. W tym artykule zagłębimy się w jego fascynującą historię, omówimy jego niezaprzeczalne znaczenie dla polszczyzny, a także pokażemy, jak efektywnie korzystać z jego cyfrowej wersji dostępnej online.

Dlaczego słownik Doroszewskiego to wciąż fundament wiedzy o polszczyźnie?

Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego to dzieło przełomowe, które na zawsze zmieniło sposób, w jaki postrzegamy i dokumentujemy polszczyznę. Jego wartość wykracza daleko poza proste definicje. Jest to słownik o charakterze opisowym (deskryptywnym), co oznacza, że jego głównym celem było nie tyle narzucanie sztywnych norm językowych, ile rzetelne dokumentowanie języka w jego realnym, żywym użyciu od połowy XVIII do połowy XX wieku. To podejście było rewolucyjne i sprawiło, że słownik stał się bezcennym źródłem wiedzy o ewolucji polszczyzny.

Dzięki temu unikalnemu charakterowi, Słownik Doroszewskiego jest do dziś niezbędnym narzędziem pracy dla wielu grup zawodowych:

• Filolodzy i językoznawcy: stanowi podstawę badań nad historią języka polskiego, etymologią i semantyką.
• Historycy: pomaga w interpretacji tekstów źródłowych z różnych epok, umożliwiając zrozumienie niuansów językowych.
• Pisarze i twórcy: inspiruje do poszukiwania zapomnianych słów i zwrotów, wzbogacając styl i precyzję językową.
• Redaktorzy i korektorzy: służy jako punkt odniesienia przy wątpliwościach językowych, zwłaszcza w tekstach o charakterze historycznym.

Witold Doroszewski człowiek, który odmienił polskie słowniki

Witold Doroszewski (18991976) to postać, której wkład w polską leksykografię trudno przecenić. Był wybitnym polskim językoznawcą, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i członkiem Polskiej Akademii Nauk. Jego rola jako redaktora naczelnego Słownika języka polskiego była kluczowa. Doroszewski zrewolucjonizował podejście do tworzenia słowników, odchodząc od tradycyjnego, często normatywnego modelu, na rzecz analizy żywej mowy i tekstów. Wierzył, że słownik powinien odzwierciedlać rzeczywiste użycie języka, a nie tylko narzucać, jak powinno się mówić czy pisać. To właśnie to podejście, oparte na rzetelnej dokumentacji i analizie milionów cytatów, sprawiło, że jego dzieło stało się kamieniem milowym w historii polskiego językoznawstwa i do dziś pozostaje wzorem dla kolejnych pokoleń leksykografów. Prace nad słownikiem prowadzone były w latach 19501969 przez specjalny zespół redakcyjny w ramach PAN, co świadczy o ogromie przedsięwzięcia i jego znaczeniu dla nauki.

Co kryje 11 tomów słownika? Poznaj jego imponującą skalę

Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego to dzieło o naprawdę imponującej skali, które świadczy o ogromnym wysiłku i precyzji jego twórców. Oto kluczowe liczby, które najlepiej oddają jego monumentalny charakter:

• 11 tomów: Słownik składa się z 10 tomów zawierających hasła od A do Ż oraz dodatkowego tomu suplementu, co czyni go jednym z najobszerniejszych słowników polszczyzny.
• Lata pracy: Prace nad słownikiem trwały niemal dwie dekady, od 1950 do 1969 roku, a samo wydawanie tomów miało miejsce w latach 19581969.
• 125 000 haseł: Dzieło zawiera około 125 000 haseł, co w momencie jego wydania czyniło je najbogatszym słownikiem opisującym polszczyznę.
• 2,5 miliona cytatów: To właśnie ta gigantyczna baza cytatów z literatury pięknej, prasy i tekstów naukowych stanowi o jego wyjątkowej wartości. Każda definicja jest bogato ilustrowana przykładami użycia słowa w kontekście, co pozwala na dogłębne zrozumienie jego znaczenia i niuansów.

Jak krok po kroku korzystać ze słownika Doroszewskiego online?

Dzięki digitalizacji, dostęp do Słownika Doroszewskiego jest dziś łatwiejszy niż kiedykolwiek. Oto praktyczny poradnik, jak korzystać z jego wersji online na platformie PWN:

1. Wejdź na stronę Słownika Języka Polskiego PWN: Otwórz przeglądarkę internetową i wpisz adres sjp.pwn.pl. Jest to główne centrum zasobów językowych PWN.
2. Wyszukaj hasło: W polu wyszukiwania u góry strony wpisz interesujące Cię słowo lub frazę. Naciśnij Enter lub kliknij ikonę wyszukiwania.
3. Zlokalizuj wyniki z Doroszewskiego: Po wyświetleniu wyników wyszukiwania zwróć uwagę na źródła definicji. Na stronie sjp.pwn.pl często pojawia się kilka definicji z różnych słowników (np. słownik współczesny, słownik synonimów). Definicje pochodzące ze Słownika Doroszewskiego są zazwyczaj wyraźnie oznaczone jako "Słownik języka polskiego (Dor.)" lub podobnym skrótem. Czasem są one także wyróżnione wizualnie.
4. Interpretuj definicję i cytaty: Po kliknięciu w definicję ze Słownika Doroszewskiego, zobaczysz szczegółowy opis hasła, jego odmiany, a co najważniejsze bogaty zbiór cytatów. Przeczytaj je uważnie, ponieważ to one najlepiej ilustrują, jak dane słowo było używane w konkretnych kontekstach w okresie od połowy XVIII do połowy XX wieku.
5. Przeglądaj inne hasła: Jeśli chcesz pogłębić swoją wiedzę, możesz klikać w linki do innych haseł pojawiających się w definicjach lub cytatach, co pozwoli Ci na swobodne poruszanie się po zasobach słownika.

Pamiętaj, że cyfrowa wersja słownika to potężne narzędzie, które pozwala na szybkie i efektywne przeszukiwanie ogromnej bazy danych, co byłoby znacznie trudniejsze przy korzystaniu z tradycyjnych, papierowych tomów.

Czym słownik Doroszewskiego różni się od innych?

Aby w pełni docenić Słownik Doroszewskiego, warto zestawić go z innymi ważnymi dziełami leksykograficznymi. Najczęściej porównuje się go ze "Słownikiem warszawskim" (Słownikiem języka polskiego pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego), który był wydawany na przełomie XIX i XX wieku. Oto kluczowe różnice:

Czy słownik Doroszewskiego ma jakieś wady?

Mimo swojej monumentalności i niezaprzeczalnej wartości, Słownik Doroszewskiego, jak każde dzieło, ma swoje naturalne ograniczenia, zwłaszcza widziane z perspektywy współczesnego użytkownika. Najważniejszą "wadą" jest oczywiście jego dezaktualizacja w niektórych obszarach. Słownik dokumentuje język do połowy XX wieku, co oznacza, że brakuje w nim haseł, które weszły do polszczyzny po tym okresie, a także nowych znaczeń dla słów już istniejących. Język jest żywy i dynamiczny, a słownictwo ewoluuje, więc wiele neologizmów, zapożyczeń czy terminów technicznych, które są powszechne dziś, nie znajdzie się w tym słowniku.

Ponadto, pewne definicje mogą wydawać się dziś nieco archaiczne lub nieprecyzyjne w kontekście współczesnej wiedzy. Jednakże, te cechy absolutnie nie umniejszają jego ogromnej wartości jako źródła historycznego. Wręcz przeciwnie, stanowią one świadectwo epoki i pozwalają nam zrozumieć, jak język polski wyglądał w przeszłości. Dla badaczy i miłośników języka te "wady" stają się cennymi informacjami o jego ewolucji.

Przeczytaj również: Słownik PWN: Sprawdź pisownię i przygotuj się na 2026!

Jakie jest dziedzictwo słownika Doroszewskiego?

Dziedzictwo Słownika języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego jest trwałe i niepodważalne. To dzieło stało się fundamentem dla przyszłych pokoleń leksykografów, wyznaczając nowe standardy w tworzeniu słowników opisowych. Jego innowacyjne podejście do dokumentowania języka, oparte na analizie rzeczywistego użycia i bogatej bazie cytatów, zrewolucjonizowało polską naukę o języku. Do dziś jest on niezastąpionym źródłem wiedzy o ewolucji polszczyzny w kluczowym dla niej okresie od połowy XVIII do połowy XX wieku. Słownik Doroszewskiego nie tylko utrwalił obraz języka z tamtych czasów, ale także pokazał, jak język żyje i się zmienia, inspirując kolejne badania i projekty słownikowe. Dzięki niemu, mamy dziś możliwość dogłębnego zrozumienia, jak kształtowała się nasza mowa i kultura.