Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach

Przekład jest formą sztuki. Ma w sobie coś z aktu stwarzania. Tłumacz to drugi autor, co najbardziej jest widoczne w tłumaczeniach literatury czy poezji. Tłumaczenie tekstu źródłowego to nie tylko przekładanie słowa po słowie. Potrzeba tu wrażliwości, wnikliwości, a także umiejętności wejścia w skórę osoby, która stała za stworzeniem danego utworu. Fakt, w dziedzinie prawa, medycyny, nauki czy inżynierii chirurgiczna inaczej jest to postrzegane, tu dokładność to podstawa. Nie zapominajmy jednak o tym, że bardzo często przekład wymaga dogłębnej analizy oryginalnego materiału, znajomości kontekstu, gramatyki, ale i mentalności odbiorców. Trzeba te wszystkie elementy tłumaczenia znać w teorii, ale i mieć praktyczne umiejętności. Działa to na zasadzie naczyń połączonych. A jak ma się do tych kwestii językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach? Na czym polega? Na co kładzie nacisk? Rozmawiamy dziś o tym!

Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach

Jak ma się językoznawstwo kognitywne do tłumaczeń? Już same te terminy mogą dla Ciebie brzmieć niezrozumiale. Spokojnie. Wkraczamy na teren bardziej naukowy, ale postaramy się to Ci tak przedstawić, abyś wszystko zrozumiał i wyciągnął z tych informacji najwięcej dla siebie. Od czego zaczniemy? Od spraw podstawowych. Po pierwsze – kognitywistyka jest nauką interdyscyplinarną. Co dokładnie to oznacza? Ogólnie możemy powiedzieć, że bada działanie mózgu, umysłu i zmysłów. Niektórzy określają ją również nauką o poznaniu, co zresztą świetnie oddaje jej charakter. Lingwistyka z kolei bada język. Z kolei językoznawstwo kognitywne zasadza się na poprawnej gramatyce, stylistyce i wszelkich technicznych aspektach. Duży nacisk kładzie się tu na takie rzeczy jak emocje, doświadczenie czy cel. Stąd bardzo często można spotkać się z materiałami łączącymi ją z przekładem poezji i utworów literackich, o czym zresztą napiszemy w dalszej części artykułu.

Plusy językoznawstwa kognitywnego w tłumaczeniach.

• Przekład jest dokładnym odzwierciedleniem treści. W ten sposób masz dokładne oddanie treści oryginału.
• Tłumacz wykonujący tłumaczenie ma wysoką świadomość tekstu, który przekłada. Ów wiedza to jedno z narzędzi gwarantujących wysokiej klasy, błyskotliwe tłumaczenie.
• Doświadczenie tłumacza sprawia, że nawet trudny temat jest zrozumiały dla odbiorcy. Taki specjalista potrafi znanymi i jasnymi słowami dla odbiorcy docelowego opowiedzieć nawet najbardziej odmienne kulturowo kwestie czy terminy.
• Szczególnie pomocne jest w przekładzie literatury i poezji. Zwyczajnie ma więcej środków służących do oddania całego przekazu utworu. Tłumacz potrafi pokazać emocje i uczucia bohaterów, kondycję psychiczną. W ten sposób nie tylko oddaje to, co autor miał na myśli, ale i daje czytelnikowi możliwość jak najbliższego podejścia do bohaterów.
• Tłumacz tekstów literackich – i nie tylko – dosłownie potrafi znaleźć się na miejscu autora oryginału i przekazać wszystko, co te miał na celu. Przekaz, sens utworu czy nastawienie twórcy do danego dzieła.

Mówiąc jednak o językoznawstwie kognitywnym w tłumaczeniach nie można pominąć tego, co jest na minus. Co mamy na myśli? Tłumacz źle przeniósł emocje z tekstu źródłowego na tekst docelowy. Nacechował przekład skrajnie innymi emocjami. Kiedy tłumacz nie zna tematyki a tylko dany język obcy pracuje na dosłownej warstwie oryginału. W ten sposób istnieje ryzyko niewłaściwego zinterpretowania myśli autora. Można też dostrzec taki minus, że jeśli dany specjalista nie ma doświadczenia w konkretnym języku, wykona niepoprawny przekład. Do tego samo doświadczenie fachowca może spowodować, że ten odnosząc się do własnych przeżyć w konkretnej branży czy dziedzinie zniekształci przekład.

Artykuły polecane dla Ciebie:

• „Ile kosztuje przetłumaczenie książki?”
• „Jak tłumaczyć strony internetowe?”
• „Jak tłumaczy się filmy?”
• „Historia tłumaczeń ustnych”
• „Jak pisać po niemiecku na polskiej klawiaturze?”

Lingwistyka kognitywna – co to jest?

Czym jest kognitywizm? Co kryje się pod tym terminem? Słownik Języka Polskiego PWN podaje następującą definicję tego pojęcia: „kierunek we współczesnym językoznawstwie, który odwołując się do psychologii, socjologii i innych dyscyplin, zajmuje się opisem języka uwikłanego w kontekst kulturowy i badaniem, w jaki sposób w języku odzwierciedla się rzeczywistość”. Zgłębiając ten temat możesz także spotkać się z nazwą nie tylko językoznawstwa kognitywnego, ale i językoznawstwa funkcjonalistycznego. Elżbieta Tabakowska wyjaśnia czym jest język dla kognitywistów – „bezpośrednim odbiciem procesów poznawczych, które zachodzą w umyśle, i wobec tego stanowi inherentny element ludzkiego poznania”.

A czym jest lingwistyka kognitywna (cognitive linguistics)? Najprościej ujmując jest to paradygmat językoznawstwa, który zakłada, iż język jest bezpośrednio powiązany z procesami umysłowymi postrzegania świata. Opiera się ona na psychologii kognitywnej. Zajmuje się trzema sprawami związanymi z informacjami, mianowicie ich przyswajaniem, gromadzeniem i wykorzystywaniem. Za główny cel obrała sobie wyjaśnienie zdolności językowych, a także społecznych możliwości języka. W tym miejscu trzeba też wymienić polskich kognitywistów, a należą do nich m.in.: Elżbieta Tabakowska, Anna Wierzbicka, Tomasz Krzeszowski.

Założenia kognitywistów:

• Opis języka ma swoje odzwierciedlenie w swoich komponentach.
• Kategoryzacja prototypowa przejawia się w semantyce, leksykologii oraz w składni.
• Metafory wpływają na kształt wyrazów oraz całych wyrażeń.
• Język pojmowany jest tu jako całość.
• Język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami.
• Myślenie jest zależne od emocji.

Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu

Wyobraź sobie, że masz przed sobą tekst wiersza poetki czy poety z innego kraju i kultury. Bez znajomości języka obcego widzisz tylko słowa, które nic Ci nie mówią. Dopiero, kiedy weźmiesz ten sam utwór w polskim przekładzie masz szansę poznać sens tekstu, jego przesłanie oraz zbliżyć się do wrażliwości autorki lub autora. Dobry fachowiec ma doświadczenie, zna się na poezji – być może to poetka lub poeta – do tego ma świetny warsztat tłumacza. Innymi słowy mówiąc, posiada wszystkie niezbędne narzędzia do tego, aby stworzyć tłumaczenie, które możliwie najlepiej odda treść i zamysł twórcy. Pokaże emocje i uczucia ja lirycznego, świetnie odda ogólny i szczegółowy sens, a do tego będzie podany pięknym i zrozumiałym językiem dla odbiorcy docelowego. Nie trudno domyślić się, że wykonanie tego rodzaju przekładu poezji to sztuka przez wielkie „Sz”. Zadanie trudne do wykonania. Często skomplikowane. Zwykle tego rodzaju przekładami zajmują się osoby, które są poetkami czy poetami, znawcy poezji i literatury; czyli osoby, które są bardzo blisko tego świata. Mają wszystko to, co pozwoli pokazać autora i jego utwór tak, jak sobie życzył tego sam twórca. Nie potrzeba przytaczać żadnych badań nad przekładem, aby zdawać sobie sprawę z prawdziwości tych słów. To czym jest językoznawstwo kognitywne i jego rola w przekładzie poezji, to ważna sprawa.